تاریخ انتشار : چهارشنبه ,۲۴ شهریور , ۱۳۹۵
دیر زمانی است که انسان بواسطه فعالیت های تخریب کننده، موجبات آلودگی محیط زیست خود را فراهم آورده و علیرغم وخامت اوضاع و هشدار مکرر دانشمندان و کارشناسان مربوطه متأسفانه به دامنه آلودگی خود می افزاید. یکی از مهم ترین موضوعات در این زمینه آلودگی هواست که سالهاست در مقیاس کوچک گریبانگیر شهرهای بزرگ و در مقیاس بزرگ موجب آسیب به کره خاکی شده است. در ادامه سلسله مطالب ذکر شده قبلی ( قوانین و مقرارت بین المللی زیست محیطی ) به اجمال به اثرات اقلیمی و جهانی اثرات آلودگی هوا که اثری به مراتب مخرب تر و یرانگر تر نسبت به آلودگی منطقه ای دارد بپردازیم.
اثرات اقلیمی و جهانی آلودگی هوا را می توان به ۳ مقوله اصلی دسته بندی کرد:
۱- گرمایش جهانی
گرمایش جهانی نام پدیده‌ای است که منجر به افزایش میانگین دمای سطح زمین و اقیانوس‌ها گردیده‌است. طی ۱۰۰ سال گذشته، کرهٔ زمین به طور غیرطبیعی حدود ۰٫۷۴ درجهٔ سلسیوس گرم‌تر شده که این موضوع دانشمندان را نگران کرده‌است. برخی از دانشمندان معتقدند که دهه‌های پایانی قرن بیستم، گرم‌ترین سالهای ۴۰۰ سال اخیر بوده‌است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ۱۰ مورد از گرم‌ترین سالهای جهان تنها از سال۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۷ به ثبت رسیده‌است که این میزان در ۱۵۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده‌است به نظر می‌رسد فعّالیّت‌های صنعتی در ایجاد این مشکل بسیار مؤثّر است و به گرم شدن کرهٔ زمین کمک می‌کند. از سال ۱۸۸۰ اندازه‌گیری دمای هوای کرهٔ زمین آغاز شده‌است و تاکنون نیز ادامه دارد. همچنین گفته میشود گرم‌شدن کرهٔ زمین، در سال ۲۱۰۰ باعث خشکسالی شدید، گرمای سوزان و توفان‌های وحشتناک خواهد شد. در مورد دلایل این پدیده، یک سری از تئوری‌ها بر تأثیر گازهای گلخانه‌ای بر این فرآیند مبتنی است و برخی دیگر فرآیندهایی نظیر فعّالیّت‌های آتشفشانی و زمین گرمایی و همچنین فعّالیّت‌های خورشیدی را دلیل این پدیده می‌دانند. استناد این دانشمندان برای گفته‌های خویش، وقوع دوره‌های سرد و گرم در طول مدت زمانی است که از عمر زمین می‌گذرد. به عقیدهٔ بسیاری از دانشمندان با افزایش آگاهی‌های عمومی، مصرف بهینه سوخت و انرژی، افزایش سطح فضای سبز و جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، بازیافت مواد و استفاده از انرژی‌های جایگزین سوخت‌های فسیلی مانند باد و خورشید می‌توان این پدیده و اثرات منفی آن بر زندگی بشر را کنترل کرد.
تحقیقات نشان می‌دهند بین افزایش میزان گازهای گلخانه‌ای موجود در اتمسفر با گرم شدن کره زمین ارتباط مستقیمی وجود دارد. زمین مقداری از انرژی خورشید را جذب می‌کند و باقی آن را منعکس می‌نماید.در طی این فرآیند طول موج نور تغییر پیدا می‌کند. بعضی از گازهای موجود در جو زمین، این تابش خروجی را جذب می‌کنند. این تابش عمدتاً در محدوده فروسرخ(مادون قرمز ) است. مولکول گازهای گلخانه‌ای، بسیار بیشتر از سایر گازها نور مادون قرمز را جذب می‌کند. جذب انرژی توسط مولکولهای گاز سبب جنبش مولکول و افزایش انرژی آن میشود. وقتی این اتفاق در مقیاس بزرگ رخ دهد، مانند این است که زمین را با یک پتو پوشانده‌ایم. دمای کل نواحی زمین افزایش می‌یابد. این پدیده اثر گلخانه‌ای و گازهایی که در آن موثرند، گازهای گلخانه‌ای نامیده می‌شوند.
اثر گلخانه‌ای ( The Greenhouse Effect) یک پدیده طبیعی است که میلیونها سال در زمین و سایر کرات منظومه شمسی در حال انجام بوده است، اما تعادل این روند طبیعی با فعالیت های انسانی(anthropogenic) به هم خورده، و امروزه به عنوان یک مشکل زیست محیطی که منجر به گرمایش جهانیست تلقی میشود. طی دو میلیون سال گذشته متوسط دمای سالانه زمین چندین درجه سانتیگراد بالا و پایین رفته که این روند سرد و گرم شدن و این تغییرات آثار عمده ای بر انسان گذاشته است .
۲- تخریب لایه ازن
لایه ازن قسمتی از جو زمین است که حاوی گاز طبیعی ازون O3 است. ازن توانایی جالب توجهی در جذب برخی از فرکانسهای اشعه فرابنفش دارد. لایه ازن زیاد متراکم نیست. اگر آنرا متراکم کنیم ضخامت آن تنها در حد چند میلیمتر میشود. ازن در جو زمین عموما توسط شکستن مولکول دو اتمی اکسیژن به دو اتم تنها بوسیله نور فرابنفش بوجود می‌آید. اکسیژن تک اتمی با اکسیژن نشکسته ترکیب میشود و ازن را بوجود می‌آورند. مولکول ازن ناپایدار است و هنگامی که نور فرابنفش به آن برخورد می‌کند به یک مولکول اکسیژن و یک اکسیژن اتمی شکسته میشود. به این فرآیند مداوم واکنش زنجیره‌ای ازن اکسیژن نامیده میشود. بدین ترتیب لایه ازن در استراتوسفر بوجود می‌آید.
لایه ازن میتواند در حضور کلر ، فلوئور و یا برم تخریب شود که عمدتاً به آن سوراخ ازن گفته میشود. این عناصر در برخی ترکیبات پایدار بخصوص کلرو فلوئورو کربنها (CFC) که به جو راه یافته‌اند یافت می‌شوند که بوسیله فعالیت نور فرابنفش روی آنها تجزیه می‌شوند. گازهای نامبرده از هوا چگال‌ترند(جرم ویژه بیشتردارند)، به همین خاطر در سطح زمین پخش می‌شوند و تقریباً با اکثر مواد آلی واکنش می‌دهند. کلر اتمی این توانایی را دارد که غلظت ازن را به اندازه تقریبا۱۰۰۰۰۰ برابر کاهش بدهد. تراکم ازن اتمسفری در لایه ازن توسط یک عامل مهم جهانی تغییر می‌کند و آن دلیل این است که لایه ازن در نزدیکی استوا ضخیمتر و در نزدیکی قطبها نازکتر است. ضخامت لایه‌های ازن در نیمکره شمالی در سال تقریبا ۴% کاهش می‌یابد. حدود ۴٫۶% از سطح زمین بوسیله لایه ازن پوشیده نمی‌شود که به آنها سوراخ ازنی گفته میشود. سوئدیها در ۲۳ ژانویه ۱۹۷۸ اولین مردمانی بودند که مصرف افشانه‌ها را به دلیل صدمه زدن به لایه ازن ممنوع کردند. در دوم آگوست ۲۰۰۳ دانشمندان اعلام کردند که فرسایش لایه ازن به سبب ممنوعیت استفاده از کلرو فلوئورو کربنها در حال کاهش است.
اگر لایه ازن از بین برود، زندگی از کره زمین رخت بر خواهد بست. با از بین رفتن لایه حیاتی ازن، نسل بشری، پوشش گیاهی و حیات جانوری در مدت کوتاهی به صورت اسف باری منقرض خواهد گردید. در حال حاضر که این لایه آسیب دیده است، تشعشعات ماورای بنفش که به زمین می‌رسد شدت یافته و این مسأله باعث ایجاد سرطان های پوست، تضعیف مکانیزم دفاعی و ایمنی بدن انسان و همچنین ایجاد آب مروارید گردیده است. علاوه بر آن به علت آسیب دیدن لایه ازن کل نظام زیست محیطی (اکوسیستم) در سراسر پهنه گیتی دچار ناهماهنگی و عدم توازن جدی و فزاینده شده است. تخریب و سوراخ شدن لایه اوزون باعث عبور غیر قابل کنترل تابش فرابنفش خورشیدی میشود که سبب افزایش دمای زمین و ذوب یخهای قطبی و افزایش آب دریاها شده که در نهایت به زیر آب رفتن خشکیها می‌انجامد و نیز موجب سوختگی پوست ، ابتلا به سرطان پوست و بیماریهای چشمی، همچنین وارد آمدن خسارت عمده به جانوران و گیاهان میشود و بالاخره باعث انقراض زندگی تمام موجودات میشود.
یکی از موارد جالب در مورد آلودگی اسیدی آن است که ممکن است کشوری دارای منابع عظیم تولید کننده غبار اسیدی نباشد اما به شدت تحت حمله باران‌های اسیدی قرار گیرد. برای مثال، کشور کانادا که هر ساله غبارهای اسیدی فراوانی از آمریکای شمالی به سمت آن حرکت می‌کنند. موضوع آلودگی اسیدی، بیشتر گریبانگیر کشورهای صنعتی و پیشرفته است و مردم این کشورها به طرز ناگواری از آلودگی‌های اسیدی رنج می‌برند. جنگل‌ها و منابع گیاهی این کشورها در حال نابودی است و از این رو از طرف مردم مقاومت بسیار شدیدی در مقابل این پدیده بسیار خطرناک زیستی ایجاد شده است. حتی در برخی از کشورهای غربی، گروه‌ها و احزاب سیاسی تشکیل شده‌اند که هدف آنها مقابله با گسترش آلودگی‌های اسیدی و جلب توجه مسئولان کشورهای مربوطه برای مبارزه در این جهت است. البته لازم به ذکر است که آلودگی در کشورهای در حال توسعه به پای آلودگی در کشورهای صنعتی نمی‌رسد و کشورهای دارای صنعت کمتر، آلودگی کم‌تری دارند.
باعنایت به پیامدهای ذکر شده و آثار و عواقب حاصل از آن باید خاطر نشان ساخت آلودگی هوا و تأثیرات ناشی از آن یکی ازمنابع تهدیدکننده جوامع بشری در سالهای اخیر بوده که در صورت عدم توجه به آن میتواند برای همه انسانها در هر منطقه از جهان که باشند خطر ساز و تهدید کننده سلامت آنها باشد در این میان علاوه بر نهادهای بین المللی و دولتها که وظیفه سیاست گذاری و عمل به تعهدات قانونی خود را دارند بیش از گذشته باور یکایک انسانها به نقش تعیین کننده خود در بهبود وضعیت موجود و توجه به هشدارهای زیست محیطی مهم و تاثیر گذار خواهد بود بر این اساس هرکس به قدر توان و مسئولیتی که دارد و میتواند باید نسبت به جلوگیری از آلودگی هوا این شالوده حیات که همانا هوایی سالم و موهبتی الهی است تلاش نماید.
واحد محیط زیست شرکت فولاد مبارکه
