مهندسین مشاور پیشگامان بهبود کیفیت توس

آیا قبل وبعد از بحران های طبیعی برای مدیریت پسماند چاره ایی اندیشیده ایم ؟

بیان وتشریح مسئله:

 بی تردید زندگی بشر از ابتدای خلقت همواره با خطرات ناشی از بلایای طبیعی همراه بوده است. و این بلایا عواقبی دارند که باعث می گردد روند زندگی طبیعی مردم و نیز برنامه های توسعه و اقتصادی کشور دچار مشکل گردد .با توجه به این که شهرداری ها طبق قانون وظیفه انجام امور عمرانی، رفاهی و خدماتی شهر را بر عهده دارند و نیز براساس ماده ۱۳۶ قانون برنامه سوم توسعه وظایف ۲۲ گانه جدیدی از سازمان های دولتی و وزارت خانه ها به شهرداری واگذار گردیده است و همچنین مطابق با قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور و طرح جامع مدیریت پسماند کشور وظایفی به شهرداری ها توسط قانون گذار محول شده است لذا ضروری است مدیریت شهرداری ها برنامه مدونی جهت مدیریت پسماند در زمان بحران و شرایط اضطراری تهیه نماید تا از تبعات خسارت های جانی و مالی جلوگیری گردد.

تعاریف:

-بحران: شرایطی است که در اثر حوادث،‌ رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی یا غیرقابل کنترل به وجود می آید و موجب ایجاد مشقت و سختی به یک مجموعه یا جامعه انسانی می گردد و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، فوری و فوق العاده دارد.

-پسماند: هرنوع ماده جامد، گاز و مایعی (به غیر از فاضلاب) را که به طور مستقیم یا غیرمستقیم از فعالیت انسان حاصل شده و از نظر تولید کننده زائد تلقی می شود جزء گروه پسماند محسوب می گردد.

موضوع طرح:

مطالعات در زمینه مدیریت پسماند قبل و بعد از بحران و شرایط اضطراری براساس وظایف شهرداری ها

اهداف و مزایای طرح

۱-تهیه سند مدیریت پسماند قبل و بعد از بحران در شهرداری

۲-پیش بینی جهت مدیریت صحیح پسماند در زمان وقوع بحران

۳-مشخص شدن وظایف، مسئولیت ها و اختیارات

۴-برآوردی از امکانات و هزینه های مدیریت پسماند در زمان وقوع بحران

۵-جلوگیری از خطرات احتمالی ثانویه ناشی از بقاء مواد

۶-پیش گیری و یا کاهش تولید ضایعات

۷-کاهش هزینه ها در زمان وقوع بحران

۸-کاهش میزان تلفات انسانی قبل و بعد از بحران

۹-افزایش سرعت عمل مدیریت پسماند در زمان بحران

۱۰-تفکیک و جداسازی ضایعات

۱۱-سرعت عمل در پاکسازی مناطق آسیب دیده

۱۲-جلوگیری از انتشار بیماری ها از طریق مواد زائد

الزامات قانونی و دولتی طرح

با توجه به بررسی های بعمل آمده ، قانون گذار در قوانین ذیل شهرداری ها را موظف به انجام وظایفی در حوزه مدیریت پسماند ومدیریت بحران نموده است .

۱-    قانون مدیریت پسماند کشور

۲-    قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور

۳-    سند ملی محیط زیست

۴-    قانون برنامه سوم توسعه کشور

پیشینه طرح

براساس بررسی های بعمل آمده مطالعات در خصوص مدیریت پسماند در شرایط بحران بطور علمی درکشور انجام نگرفته است و فقط به برخی از دستورالعملها وآیین نامه اکتفا گردیده که در شرایط بحران نمی توان آنها را اجرایی نمود زیرا براساس شرایط بومی  ومنطقه ای طراحی نگردیده است . در ذیل به وضعیت مدیریت پسماند در زلزله بم و نیز مدیریت پسماند در زلزله و سونامی ۲۰۱۱ ژاپن اشاره شده است .لازم بذکر است که در زلزله ژاپن این کشور به خوبی توانسته است با اجرایی نمودن نظام مدیریت پسماند در شرایط بحرانی به نتایج خوبی برسد.

نحوه جمع آوری و دفع پسماندهای جامد در شهر بم بعد از زلزله ۱۳۸۲   (۱)

پس از وقوع زلزله از کل پرسنل شهرداری بم ۵۰ نفر زنده مانده بودند. از زمان وقوع زلزله تا ۱۵ اسفند ۱۳۸۲ استان های معین شامل ۱۴ استان هر کدام با ۵-۶ کامیون و حدود ۲۰ نفر پرسنل، عملیات جمع آوری و حمل و نقل پسماندها را به عهده گرفتند که البته هیچ گونه نظارتی برعملیات اجرایی آن ها وجود نداشت و حتی پسماندها در حاشیه شهر تخلیه می شدند. جمع آوری پسماندها از چادرها و کانکسهای موجود به صورت روزانه انجام می شد. روش دفن زباله های شهر به روش دفن سطحی بوده و محل دفن زباله قبل از زلزله در ۲۲ کیلومتری شهر است که بعد از زلزله نیز محل دفن در همان مکان قرار دارد، اما به دلیل مشکلات موجود در رفع مشکلات بهداشتی به جای دفع زباله، زباله را به طور روزانه در این مکان آتش می زنند که آلودگی هوا و مشکلات بهداشتی بعدی از جمله پراکنده شدن خاکستر حاصل از سوختن زباله ها را به دنبال خواهد داشت.

به علت حجم بالای نخاله های ساختمانی، این نخاله ها در چند ماه اول در طول ۲۰ کیلومتری جاده بم- بروات و در عرض ۵/۱ کیلومتر از جاده به طور پراکنده تخلیه شده اند که علاوه بر برهم زدن بافت خاک منطقه از نظر زیبایی نیز شکل منطقه را تغییر داده است. در روزهای اولیه وقوع زلزله نیز هیچ گونه برنامه اصولی جهت مدیریت پسماندهای ویژه بیمارستانی ناشی از ارائه خدمات درمانی و پزشکی به آسیب دیدگان اعمال نشده بود و پسماندهای مذکور به صورت مخلوط با سایر پسماندها در گوشه و کنار شهر پراکنده بوده است.

(۱)برگرفته از مقاله مدیریت پسماندهای جامد شهر بم، قبل و بعد از زلزله سال ۱۳۸۳ نوشته امیرحسین محوی، قاسمعلی عمرانی، علیرضا عسگری

مدیریت آوار پس از فاجعه زلزله و سونامی ۲۰۱۱ ژاپن       (۲)

یکی از چالش برانگیزترین و گران قیمت ترین عملیات های مدیریت آواربرداری، مربوط به زلزله ۱۱ مارس ۲۰۱۱ شرق ژاپن می باشد.

این فاجعه دارای ۰۰۰، ۲۰ کشته و یا گم شده و ۰۰۰، ۴۰۰ نفر آواره و آسیب مالی درحدود ۲۱۰ میلیارد دلار داشته است.

با توجه به کمبود زمین، مدیریت مواد زائد در ژاپن چالشی بزرگ می باشد. امواج سونامی همه چیز را در مسیر خود با هم مخلوط کرده اعم از مواد خطرناک و غیرخطرناک و باعث تخریب محیط زیست گردیده است.

مقادیر عظیمی از این مواد توسط امواج به دریا بازگشته است که موجب شناور شدن مواد بر روی سطح دریا گشته است . در شهر Ishinomaki پسماند به جای مانده بعد از سونامی معادل ۵/۶ میلیون تن بوده است که معادل ۱۰۳ سال تولید مواد زائد جامد در آن شهر در شرایط عادی بود.

همه آوارها جمع آوری و به مکان های ذخیره سازی موقت و نهایی انتقال داده می شوند. جهت سوزاندن مواد کوره های با ظرفیت های متفاوت راه اندازی گردیدند شهرداری دستورالعملی تهیه نموده است که در آن حذف تمام زباله های فاجعه در یک سال و بازیافت مواد زائد در عرض سه سال و به همراه بازسازی مناطق و همچنین حفظ شرایط بهداشتی محیط زیست و ترمیم سریع معیشت شهروندان ؛ برای مثال تمام خودروها در یکی از شهرهای ژاپن به استخدام شهرداری درآمدند. تفکیک مواد زائد مانند چوب خودرو، ‌لوازم خانه، تخت سنتی، تور ماهیگیری و بقایای ساختمان ها از همدیگر. به عنوان مثال از یکی از کوره های کارخانه سیمان شهر Ofunato به عنوان کوره سوزاندن مواد استفاده شده است و از خاکستر زباله سوزها برای احیاء زمین استفاده شده است.

مواردی که در مدیریت پسماند زلزله ژاپن انجام گرفته است:

۱-برآورد حجم زباله

۲-حمل و نقل زباله

۳-دفن زباله و احیای زمین

۴-جمع آوری رسوبات سونامی

۵-مدیریت مواد خطرناک

۶-پایش زیست محیطی

۷-حمایت شهرداری

۸-ایجاد اشتغال محلی

۹-فرایند بهینه سازی

در بررسی به عمل آمده تیم UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل ) مشخص گردیده است که تجربه موفق کشور ژاپن در مدیریت پسماند حاصل حمایت کامل دولت مرکزی درخصوص هزینه ها بوده است و عوامل ذیل نیز باعث موفقیت آن ها شده است:

۱-آماده بودن ژاپن در برابر حوادث: کشورهای آسیب پذیر مانند ژاپن همیشه در حالت آماده باش و واکنش در شرایط اضطراری می باشند و از قبل در سطح ملی و منطقه ای برنامه ریزی شده است.

۲-پاسخگوی سریع شهرداری ها به فاجعه

۳-حمایت فنی شهرداری توسط دولت

۴-حمایت مالی دولت مرکزی

۵-تعهد جمعی افراد

۶-اقدامات ایمنی و بهداشتی

۷-استفاده از منابع محلی

(۲) برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد سال  ۲۰۱۲ Managing post- disaster debris: the Japan experience (UNEP)

تهیه کننده طرح : احسان جغتایی

مدیر عامل شرکت پیشگامان بهبود کیفیت توس –کارشناس ارشد مدیریت MBA