تاریخ انتشار : یکشنبه ,۲۰ بهمن , ۱۳۹۸تعاریف مدیریت بحران Crisis management
مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد. در این فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می‌شود بصورت یک‌پارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران‌ها پیشگیری نمود.
مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد. در این فرایند با مشاهده پیش نشانگرها و تحلیل آنها و منابع اطلاعاتی در دسترس تلاش می‌شود بصورت یک‌پارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود از بحران‌ها پیشگیری نموده و یا در صورت بروز آنها با آمادگی لازم در جهت کاهش خسارات جانی و مالی به مقابله سریع پرداخته تا شرایط به وضعیت عادی بازگردد. (قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور-۱۳۸۷)
تعاریف پایه:
خطر( Hazard): هر پدیده یا شرایطی که بالقوه می‌تواند به مردم، دارایی‌ها، سیستم‌های خدماتی و یا محیط پیرامونی آسیب وارد کند خطر نامیده می شود.
آسیب پذیری(Vulnerability) : تهدید ناشی از عوامل محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی که توانایی افراد و جوامع را در مقابله با خطرات کاهش می دهد.
رویداد (Event): به معنای تحقق خطر است
ظرفیت: Capacity
مجموعه‌ای از نیروها، توانمندی‌ها و منابع قابل دسترس برای مردم و جامعه که می‌تواند میزان خطر را کاهش داده و یا در مهار بحران تأثیر گذار باشد.
خطرپذیری(Risk) : احتمال بروز عواقب خطرناک شامل مرگ و میر، جراحات، ورشکستگی اقتصادی، خسارات وارده به محیط زیست که از رابطه ذیل قابل محاسبه است.
اهمیت مدیریت بحران در هواشناسی در این بخش است زیرا مخاطرات جوی غالباً قابل پیش‌بینی هستند و مطابق فرمول اگر چه شدت مخاطره قابل کاهش نیست اما در هواشناسی با پایش و هشدار مخاطرات با ظرفیت‌سازی و افزایش توتمندی‌ها و کاهش آسیب‌پذیری در نهایت خطرپذیری را کاهش داد.
شرایط اضطراری(Emergency): رویداد غیرمنتظره‌ای که زندگی یا دارایی افراد را در خطر انداخته و نیاز به واکنش سریع از طریق بکارگیری منابع موجود در جامعه دارد.
طبقه بندی حوادث بر حسب شدت پیامد:
الف- حادثه(Incident) : هر نوع پدیده و رویداد مخرب که در یک محیط جغرافیایی کوچک و بسیار محدود رخ داده می دهد و سطح گستره تأثیر آن محدود بوده و افراد بطور مشخص تحت تأثیر آن بوده اند. ( ترکیدگی لوله آب )
ب- سانحه(Disaster): رویداد خطرناکی که سبب خسارات عمده انسانی و اقتصادی گردیده و پاسخ لازم را از سازمان های امدادی نظیر آتش نشانی و اورژانس طلب می کند. ( واژگونی اتوبوس مسافربری )
ج- بحران(Crisis): هرگونه رویدادی که دارای فشردگی زمانی و مکانی بوده و در جریان آن، بخشی از جامعه خطر شدیدی را تجربه کند و شاکله فیزیکی آن دچار چنان خسارات و تلفاتی شود که همه یا بخشی از کارکردهای اساسی آن متوقف شود را بحران می گویند. مدیریت و مهار یک بحران معمولا با مشارکت چندین دسنگاه به صورت ملی امکان پدیر است. (مانند بروز سیل در مقیاس شهری)
د- فاجعه(Catastrophe): اگر دامنه و ابعاد بحران و خسارات جانی و مالی ناشی از آن به گونه‌ای باشد که مهار آن از توان و قدرت یک دولت خارج بوده و نیازمند کمک‌های جامعه جهانی باشد فاجعه اتفاق افتاده است. (مانند زلزله‌های مهیب یا سونامی‌های عظیم )
طبقه بندی بلایای طبیعی از لحاظ زمانی:
۱- بلایای دفعی و یا آنی: بلایایی که در یک آن حادث شده باشند (زلزله).
۲- بلایای تند و سریع: بلایایی که در مدت زمان کوتاهی رخ داده باشند (سیل و طوفان).
۳- بلایای تدریجی: بلایایی که در بازه زمانی بلند مدت و بصورت تدریجی رخ می دهند بطوریکه حتی در زمان های اولیه هم قابل تشخیص نمی باشند (خشکسالی).
فازهای مدیریت بحران:
قبل از بحران: بررسی- تحلیل- برنامه ریزی- پیشگیری
حین بحران: اقدامات واکنشی
پس از بحران: بازسازی و بازتوانی
دیدگاه های مدیریت بحران:
الف- دیدگاه سنتی: در روش های سنتی بحران ها به عنوان پدیده هایی شناخته می شدند که پس از وقوع باید به مقابله با آنها پرداخت و عملیات مقابله متکی بر چند سازمان پاسخگو بوده که اغلب توان کافی برای مواجهه با بحران های گسترده را نداشتند. این روش بر فعالیت های مدیریت بحران پس از وقوع سانحه مانند تأمین غذا و سرپناه اشاره دارد و در خصوص برنامه های قبل از وقوع سانحه دارای ظرفیت های محدودی است و درماندگی و انفعال در جامعه از ویژگی های آن است.
ب- روش نوین: در روش های نوین ضمن شناسایی مخاطراتی که جوامع را تهدید می کنند، استفاده از رویکردهای جامعه محور و توانمند سازی لایه های مختلف جامعه و جلب مشارکت و ارتقاء آمادگی آنها مورد توجه قرار دارد و در صورت رخداد بلایا، روند بازگشت جامعه به وضعیت قبلی سریع تر خواهد بود، ضمن اینکه به میزان قابل توجهی از خسارات انسانی و مالی متعاقب بلایا کاسته خواهد شد.
مراحل و ارکان مدیریت بحران: مدیریت بحران دارای چهار مرحله است.
۱- مرحله‌ی پیش‌بینی و پیشگیری: مجموعه اقداماتی است که پیش، حین و پس از وقوع بحران با هدف جلوگیری از وقوع مخاطرات یا کاهش آثار زیان بار آن انجام می شود. پیش‌بینی‌های هواشناسی در این مرحله خسارات و تلفات مخاطرات جوی و اقلیمی را به حداقل می‌رساند. در این مرحله اقدامات زیر انجام می‌گردد:
– تهیه و تدوین مقررات و ضوابط
– مقاوم سازی ساختمان‌ها و نظارت مستمر
– ایجاد سامانه‌های پیش‌بینی و هشدار سریع
– بیمه حوادث
– آموزش همگانی، تحقیق و پژوهش
– تغییر محل جمعیت و سازه
– مدیریت کاربری اراضی
۲- آمادگی: مجموعه اقداماتی است که توانایی سازمان را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش می‌دهد. این مرحله شامل جمع‌آوری اطلاعات، پژوهش، برنامه ریزی، ایجاد ساختارهای مدیریتی، آموزش، تأمین منابع، تمرین و مانور است. در این مرحله اقدامات زیر انجام می‌گردد:
– برنامه ریزی و اطمینان از اجرای درست طرح های پیشگیری
– تعیین شرح وظایف سازمان های هشدار دهنده و عمل کننده
– ایجاد حلقه ارتباطی سالم فی مابین سازمان های هشدار دهنده و سازمان های عمل کننده
– حفظ پایایی و تداوم خدمات دولتی
– ایجاد شبکه ارتباطات اضطراری
– تداوم خدمات رسانی عامه در مواقع اضطراری
– ایجاد مراکز عملیات اضطراری
– آموزش کارکنان، مطالعه و پژوهش و ظرفیت سازی
۳- مقابله: ارائه خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است که با هدف نجات جان افراد، کاهش خسارات مالی و جلوگیری از گسترش خسارات انجام می شود. مقابله شامل امداد و نجات، بهداشت، درمان، تأمین امنیت، ترابری، مهار آتش، کنترل مواد خطرناک، اطلاع رسانی و هشدار است. در این مرحله اقدامات زیر انجام می‌گردد:
– اعلام هشدار و به کار انداختن شبکه اطلاع رسانی
– امداد و نجات و تأمین اقلام ضروری
– تخلیه و اسکان اضطراری
– برقراری نظم و امنیت
– تأمین بهداشت و درمان
– بسیج تمامی امکانات و منابع موجود
۴- بازسازی و بازتوانی: بازگرداندن شرایط یک منطقه آسیب دیده ( اعم از شرایط فیزیکی و شرایط روحی و روانی ساکنین آن منطقه ) پس از بحران به شرایط عادی با درنظر گرفتن ویژگی های توسعه پایدار و کلیه ضوابط ایمنی است. در این مرحله اقدامات زیر انجام می‌گردد:
– برآورد و ارزیابی خسارات
– آوار برداری و پاک سازی معابر
– اطلاع رسانی و راه اندازی مراکز امداد
– پاکسازی آلودگی و دفع زباله ها
– پرداخت خسارت بیمه، وام و کمک مالی
– اعزام تیم های مشاوره و کمک به بهبود وضعیت روحی بازماندگان
