اهداف ارزیابی ریسک مواد شیمیایی
۱) شناخت خطرات ناشی از تمام مواد شیمیایی که در محیط کار استفاده، انبار و یا حمل و نقل میشود.
۲) ارزیابی میزان مواجهه کارکنان با مواد شیمیایی خطرناک از طریق تنفسی، پوستی و گوارشی
۳) ارزیابی میزان کفایت اقدامات کنترلی در دسترس
۴) مشخص کردن وظایفی که ریسک بالایی برای سلامتی کارکنان دارند
۵) پیشنهاد اقدامات کنترلی مناسب برای حذف یا کاهش ریسک
تعاریف
•ارزیابی به معنای ارزشیابی این است که چگونه مواد خطرناک مورد استفاده در محیط کار ریسک های بهداشتی را در بر دارند.
•هدف ارزشیابی توانایی در تصمیم گیری برای برقراری اقدامات کنترلی مناسب، آموزش، پایش و معاینات بالینی مورد نیاز برای حفظ سلامتی کارگرانی است که ممکن است در معرض مواد خطرناک در کار باشند.
•خطر توانایی بالقوه یک ماده برای اثرات زیان آور بر سلامتی افراد در محیط کار، برای مثال خطر سیانید این است که خیلی سمی است و در مقادیر اندک از طریق بلع می تواند باعث مرگ گردد
•ریسک احتمال اینکه ماده تحت شرایط مورد استفاده باعث ایجاد بیماری گردد. ریسک بهداشتی معمولا با افزایش شدت مواجهه افزایش می یابد، مثلا اگر سیانید به منظور به حداقل رسانی احتمال نشت در ظرف مخصوص به صورت مناسب مهر و موم و بسته بندی و انبارش گردد، ریسک به خوبی کنترل شده است حتی گرچه این ماده شیمیایی یک خطر جدی است
•مواجهه زمانی که فرد در تماس با یک ماده قرار گیرد، مواجهه رخ می دهد به صورت استنشاقی، تماس پوستی، ورود به چشم یا بلع آن.
•فرایند ارزیابی قادر می سازد که بین خطر مواد و ریسک بهداشتی ناشی از مواجهه واقعی به مواد به واسطه کاربردهای آن در شغل تمایز قائل شویم.
انواع ارزیابی های ریسک
۱-ارزیابی های ریسک کیفی
•صرفا خطر یک ماده شیمیایی را توصیف کرده
•یا آنرا با بقیه مواد مقایسه می کند
• یا خطرات را صرفا به صورت واژه های کیفی تعریف می کند مثل موتاژن یا سرطانزا
۲-ارزیابی ریسک نیمه کمی
•مواد خطرناک را به صورت نظامند شناسایی کرده، مواجهه یا احتمال مواجهه را ارزشیابی نموده، ریسک را بر پایه امتیاز آن نسبت به مقادیر عددی واقعی تعیین می نماید.
۳-ارزیابی های ریسک کمی
•سنجش عددی از ریسک یا ایمنی مواجهه با مواد شیمیایی فراهم می نماید
گامهای ارزیابی ریسک ارزیابی ریسک کیفی
•گام اول:
• تعیین ارزیابی کننده گان
•گام دوم:
•شکستن فرایند کاری: لیست کردن بخش های مختلف، تقسیم هر فرایند به وظایف مختلف، تعیین گروه هایی از کارگران که وظایف مشابه دارند
•گام سوم:
•شناسایی همه مواد شیمیایی اولیه و ثانویه: بررسی فهرست خرید، برچسب مواد، بازرسی کل مکان هایی که مواد شیمیایی انبار می شوند، بررسی مکان هایی که مواد شیماییی بعنوان واسط، محصول نهایی یا محصول فرعی تولید می شوند و ملاحظه موادی که ممکن است در هنگام فرایندهای خاص کاری نظیر تعمیرات و نگهداری و پاکسازی یا تست آزاد شوند.
•گام چهارم:
• تعیین کنید کدام مواد خطرناک هستند: چک لیست برای مواد خطرناکی که در حین کار تولید می شوند و موادی که در فرایند تعمیرات و نگهداری، پاکسازی، تحقیق، تست مورد استفاده قرار می گیرند
•گام پنجم:
•بدست آوردن اطلاعاتی از مواد خطرناک: مطالعه MSDS و ….
•گام ششم:
•بازرسی محیط کار و ارزشیابی مواجهه: چگونگی انتشار مواد در محیط کار، مسیرهای مواجهه فرد با مواد خطرناک (پیاده روی و بازرسی از محیط کار، مصاحبه با کارگر در رابطه با شیوه های انجام کار، مشاهده و ثبت اقدامات کنترلی موجود، بررسی تجربیات کارگران در خصوص مشاهده علائم مرتبط با مواجهه، اطمینان از اینکه همه افراد در برنامه ارزیابی مورد توجه قرار گرفته اند، در صورت طراحی فرایند جدید، ارزشیابی فرایندهای کاری مرتبط با طراحی مورد نیاز است)
•برای افراد مختلف در معرض مواد، میزان و مدت مواجهه، مواجهه مورد انتظار، مواجهه متناوب یا پیوسته، مکرر، اثربخشی سیستم های کنترلی، تعمیرات و نگهداری به موقع آنها
•گام هفتم:
•چه نتیجه ای نیاز است که حاصل شود، بطور خلاصه نتایج شامل:
»ماهیت و شدت خطر برای هر ماده خطرناک
»درجه مواجهه افراد در محیط کار
»کفایت اقدامات کنترلی موجود
»ریسک به طور کلی به صورت ”غیر قابل توجه یا فاقد اهمیت“ یا بصورت ”قابل توجه“ ملاحظه می گردد
»در صورتیکه اثرات زیان آور کار روی افراد در محیط کار غیر محتمل باشد ریسک میتواند به صورت ”غیر قابل توجه یا فاقد اهمیت“ بیان گردد
•ریسک قابل توجه (معنی دار) می باشد در صورتیکه احتمال اثرات زیان آور به واسطه
–مواجهه بالا مواد خیلی سمی
–امکان وقوع فعل و انفعالات خطرناک با سایر مواد
–ریخت و پاش مواد خطرناک به لحاظ منطقی قابل پیش بینی باشد
•در این مواقع، عموما سه امکان برای توصیف ریسک وجود دارد:
•ریسک ها معنی دار هستند، اما تقریبا به طور موثری کنترل شده است
•ریسک ها معنی دار هستند و کنترل کفایت ندارد
•وجود ریسک نامعلوم است، اطلاعات کافی در باره خطرات وجود ندارد یا عدم قطعیت در ارتباط با درجه مواجهه وجود دارد
•نتیجه ۱: ریسک معنی دار نیست و افزایش آن در آینده محتمل نیست (پایان ارزیابی و بازنگری در ارزیابی در صورت ایجاد تغییرات)
•نتیجه ۲: ریسک معنی دار است اما کنتر لهای موثر وجود دارد، می تواند در آینده افزایش یابد (احتیاطات را برای حفظ کنترل ها تعیین و شانس رخداد مواجهه بالاتر را به حداقل برسانید، اقدامات احتیاطی اضافی را برای بازیابی کنترل در صورت رخداد وقایع با ریسک بالا تعیین نمائید، مشخص نمائید که آیا پایش هوا یا معاینات سلامتی برای بررسی اثربخشی کنترل ها مورد نیازند، آموزش را تامین نموده و ارزیابی را در صورت ایجاد تغییرات بازنگری نمائید)
•نتیجه ۳: ریسک هم اکنون معنی دار است و کنترل کافی وجود ندارد (اقدامات مورد نیاز: شناسایی و اجرای اقدامات فوری برای پیشگیری یا کنترل مواجهه، بررسی توقف فرایند، شروع مرور الزامات کنترلی بیشتر مورد نیاز، ارزشیابی مجدد مواجهه ها زمانیکه اقدامات کنترلی در محل به روز رسانی شد، تعیین اینکه پایش هوا یا معاینات سلامتی بیشتری مورد نیاز است، آموزش را فراهم نمائید)
•نتیجه ۴: ریسک نامعلوم: اطلاعات کافی نیست یا درجه مواجهه نامعلوم است (اقدامات مورد نیاز: پیدا کردن اطلاعات بیشتر یا انجام ارزیابی با جزئیات بیشتر، گرفتن مشاوره در صورت ضرورت از متخصصین، بکارگیری شیوه های صحیح انجام کار برای به حداقل رسانی مواجهه)
•گام هشتم:
•شناسایی اقدامات بدست آمده از نتایج ریسک ها (چه نیاز است انجام شود؟ اگر ارزیابی نشان دهد که ریسک معنی داری بر سلامتی در آینده وجود دارد، اقداماتی باید صورت گیرد):
–انتخاب اقدامات مناسب برای دستیابی به کنترل
–ترتیب دادن برنامه آموزشی
–برقراری دستورالعمل های واکنش در شرایط اضطراری و کمک اولیه برای زمان ضرورت
•گام نهم:
•ثبت سوابق (مستند سازی): سوابق ارزیابی باید شامل موارد ذیل باشد:
–عنوان بخش یا واحد ارزیابی شده
–نام ارزیاب یا تیم ارزیابی
–تعداد افراد درگیر و شاغل
–موقعیت مکانی، تاریخ و زمان ارزیابی
–لیست مواد خطرناک مورد استفاده یا تولید شده در واحد کاری و لیستی از MSDS های در دسترس
–اطلاعات خطر (مسیر ورود اصلی به بدن و خطرات برای ایجاد سرطان، خورندگی و …)
–خلاصه ای از فرایند (شرحی از عملیات روتین در واحد کاری با ذکر هر تغییر مشاهده شده یا پیش بینی شده که می تواند بر صحت ارزیابی اثر گذار باشد)
–شناسایی ریسک: مسیرهای ممکن مواجهه، دستورالعمل ارزیابی مواجهه، درجه مواجهه، اقدامات کنترلی موجود
–جمع بندی در خصوص ریسک ها
–اصلاحات (پیشنهادات): اقداماتی که باید به واسطه نتایج حاصله اجرا گردد
–امضاء و تاریخ مقام سازمانی ارزیاب/ تیم ارزیابی
–امضاء کارفرمایی که ارزیابی را پذیرفته است (برای اطمینان از ضمانت اجرایی آن)
•گام دهم:
•بازنگری در ارزیابی:
.۱تغییرات معنی داری در حجم تولید، کارخانه، مواد یا فرایند یا اقدامات کنترلی وجود دارد
.۲بیماریهای مرتبط با کار گزارش شود
.۳حوادث یا شبه حوادثی که رخ می دهند ممکن است به لحاظ کنترل ناکافی باشند
.۴پایش هوا یا معاینات بهداشتی افت کنترل را نشان دهد
.۵مدارک جدیدی در ارتباط با خطرات مواد وجود دارد، شاید منجر به بازنگری در استاندارد مواجهه گردد
.۶کنترل فنی جدید یا پیشرفته تری امکان پذیر و قابل اجرا گردد
ارزیابی ریسک نیمه کمی
•هدف:
•شناسایی هر خطری که به واسطه استفاده و کار با مواد شیمیایی مطرح می شود
•ارزشیابی درجه مواجهه با سم و مواد شیمیایی مضر
•تعیین احتمال رخداد اثر زیان آور ناشی از مواجهه با مواد شیمیایی خطرناک در آینده
•خروجی ارزیابی ریسک:
•رتبه بندی ریسک وظایف مختلف در بردارنده استفاده از مواد شیمیایی خطرناک
•تهیه سناریوهای ریسک برای اولویت بندی اقدامات اصلاحی
•تخصیص بودجه و اجرای اقدامات اصلاحی
گامهای ارزیابی ریسک نیمه کمی
•گام اول:
• تشکیل تیم ارزیابی
•گام دوم:
•شکستن فرایند کاری: لیست کردن بخش های مختلف، تقسیم هر فرایند به وظایف مختلف، تعیین گروه هایی از کارگران که وظایف مشابه دارند
•گام سوم:
•شناسایی همه مواد شیمیایی اولیه و ثانویه: بررسی فهرست خرید، برچسب مواد، بازرسی کل مکان هایی که مواد شیمیایی انبار می شوند، بررسی مکان هایی که مواد شیماییی بعنوان واسط، محصول نهایی یا محصول فرعی تولید می شوند و ملاحظه موادی که ممکن است در هنگام فرایندهای خاص کاری نظیر تعمیرات و نگهداری و پاکسازی یا تست آزاد شوند.
•گام چهارم:
• تعیین درجه خطر (رتبه خطر): خیلی سمی، سمی و مضر
•گام پنجم:
•مصاحبه و بازرسی برای شناسایی نقاط یا spots hot برای رتبه بندی مواجهه کارگر: بازرسی و مصاحبه، چک کردن لیست بازرسی تاسیسات، مکان هایی مورد استفاده مواد شیمیایی یا مکان های تولید، شیوه های انجام کار، بررسی انتشار آلاینده و محیط های نگران کننده
•گام ششم:
•بدست آوردن فرکانس و مدت مواجهه برای توسعه رتبه بندی ریسک شغلی: فشار بخار، سایز ذرات، بوی قابل شناسایی، اقدامات کنترل خطر، میزان مواد شیمیایی مورد استفاده، مدت کار در هفته
•گام هفتم:
– ارزشیابی ریسک: رتبه ریسک = پیامد مواجهه (اثر بالقوه) × احتمال مواجهه (درجه مواجهه)
انجام اقدام اصلاحی ریسک نیمه کمی
•سطح ریسک
• ریسک جزئی (سطح ۱):
»اتمام ارزیابی و
»مرور ارزیابی هر دو سال یکبار
•ریسک پایین (سطح ۲)
»حفظ کنترل
»تعیین نیاز به پایش هوا
»مرور ارزیابی هر سال یکبار
•ریسک متوسط (سطح ۳ و ۴)
»اجرا و حفظ کنترل
»تعیین نیاز به پایش هوا
»تعیین نیاز به آموزش کارگران
»مرور ارزیابی هر ۶ ماه یکبار
• ریسک بالا (سطح ۵ – ۶):
»اجرای کنترل های فنی- مهندسی موثر
»انجام پایش هوا
»اجرای آموزش برای کارگران
»توسعه برنامه حفاظت تنفسی
»فراهم کردن تجهیزات حفاظتی مناسب مثل لباس، دستکش، عینک ایمنی و …
»توسعه و اجرای دستوالعملهای صحیح و ایمن کار
»برقراری امکانات کمک اولیه و اقدامات واکنش شرایط اضطراری
»ارزیابی مجدد ریسک بعد از اقدام ذکر شده در بالا
•ریسک خیلی بالا (سطح ۷- ۹):
»اجرای کنترل فنی –مهندسی موثر
»انجام پایش هوا
»انجام آموزش کارگران
»برقراری کردن برنامه های حفاظت تنفسی
»تامین تجهیزات مناسب شامل لباس، دستکش، گاگل و …
»توسعه و انجام دستورالعملهای کار ایمن و صحیح
»برقراری کمک اولیه و دستورالعملهای واکنش در شرایط اضطراری
»ارزیابی ریسک (پس از اتمام زمان ارزیابی ریسک) بعد از هر اقدامی که در بالا اجرا شده است.
تاریخ انتشار : چهارشنبه ,۲۸ آبان , ۱۳۹۹
