اهمیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در صنایع نفت و گاز
چکیده:
تجارب جهانی نشان داده که با پیشرفت تکنولوژی در جوامع، سلامتی، ایمنی و محیط زیست انسان امروز در معرض خطرات فراوانی است و لازم است که برای ادامه حیات بشر، حفظ این سه مقوله بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. هدف از این مقاله بررسی نقش و اهمیت بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE) در صنایع نفت و گاز از ابعاد و دیدگاههای مختلف و تاکید بر ضرورت وجود نظام یکپارچه مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در این صنایع میباشد. مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور متون داخلی و خارجی معتبر بهداشت، ایمنی و محیط زیست مرتبط با صنایع نفت و گاز گردآوری شده است. نتایج این بررسی نشان میدهد که رعایت و حفظ HSE یکی از اصول توسعه پایدار کشورها میباشد؛ هدف نهایی هر یک از این سه موضوع، حفظ سلامت و زندگی انسان است و در نظر گرفتن توام این سه موضوع منجر به بهرهوری بیشتر میشود؛ یک سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیطزیست زمانی میتواند موفق باشد که رویکرد پیشگیرانه در مورد حوادث و بیماریهای شغلی و خسارتهای زیستمحیطی داشته باشد؛ به مانند هر سیستم مدیریتی دیگری، فرهنگسازی مناسب از HSEMS منجر به سهولت پیادهسازی و کارایی آن میگردد؛ از آنجایی که پیمانکاران نقش مهمی در انجام پروژههای عظیم نفت و گاز کشور دارند لازم است که به امور HSE این گروه توجه ویژهای گردد؛ در تمام شرکتهای نفتی دنیا توجه به موضوع HSE از اولویتهای اجتناب ناپذیر میباشد به طوری که بدون اجرای این مدیریت، عملا مشروعیت فعالیتهای آنها زیر سوال میرود و ضروری است که در صنایع نفت و گاز کشور ما هم با الگوبرداری از این شرکتها به این مهم توجهی بیش از گذشته گردد.
واژههای کلیدی: بهداشت، ایمنی، محیط زیست، نفت و گاز
۱- مقدمه
فرآیند پیچیده تکنولوژی و برداشت بیرویه انسان از منابع طبیعی، منجر شده است که خواسته به حق انسان، یعنی سلامت انسان، جامعه و محیط زیست، مورد بیتوجهی قرار گرفته و با انقلاب صنعتی و گسترش استحصال انرژی از منابع طبیعی، روند بحرانی و هشدار دهندهای به خود بگیرد. روندی که آتشسوزیها و انفجارهای ویرانگر، وقوع حوادث گسترده و منجر به فوت یا معلولیت در محیطهای کاری، بیماریهای گوناگون حاصل از فعالیت در محیطهای صنعتی، تاثیرات مخرب ناشی از فقدان بهداشت صنعتی در جامعه، تخریب وسیع محیط زیست و آسیب رساندن به لایه حفاظتی ازن، ابتلای زمین به فقر بیولوژیک، گسترش ضایعات و پسماندهای غیر قابل جذب در طبیعت، آلودگی فزآینده در اکوسیستمهای حیاتی زمین و منابع تولید غذا و … گوشههایی از آن است. بقای حیات و حفظ سلامت جسمی و روحی انسان کلید حیات بشر و مراد زندگی اوست. بنابراین ایجاد و توسعه ساختارهای مناسب برای حفظ و گسترش سلامتی، دستیابی به ایمنیهای لازم و جلوگیری از آسیبهای بهداشتی و محیط زیستی ضروری است.
۲- روش کار
مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور مقالات، کتب و وب سایتهای معتبر بهداشت، ایمنی و محیط زیست مرتبط با صنایع نفت و گاز گردآوری شده است.
۳- نتایج بررسی اهمیت HSE از ابعاد مختلف در صنایع نفت و گاز
۱-۳- HSE و توسعه پایدار:
HSE با محوریت سلامت، اثر مهمی در روند پایداری توسعه کشور دارد. دستور کار ۲۱، که برنامهای جهانی و مدرن برای دستیابی به توسعه پایدار در قرن ۲۱ میباشد، در اجلاس زمین در ریودوژانیرو به تصویب رسید. این دستور، حاصل توافق جهانی و تعهدات سران کشورها درخصوص هماهنگی توسعه پایدار با کلیه عوامل اقتصادی، اجتماعی، صنعتی، فرهنگی و … و همچنین بهداشت، ایمنی و محیطزیست میباشد. در این دستور کار، حفظ و توسعه سلامت انسان و کاهش خطرات بهداشتی ناشی از آلودگی و عوامل مخاطرهآمیز زیست محیطی و تدوین برنامههایی در جهت کنترل و کاهش بیماریها مورد تاکید قرار گرفته است. اکنون پس از گذشت بیش از یک دهه از تصویب این دستور کار و پس از آنکه الزامات این الگوی جهانی برای توسعه پایدار در اجلاس سران در ژوهانسبورگ (آگوست۲۰۰۲) رقم خورد، سلامتی انسان، جامعه و محیط زیست در صدر اولویتها قرار گرفته است. محوری که رویکرد اصلی HSE را در برگرفته و نقش آن را بیش از پیش در ایجاد توسعه پایدار مشخص میسازد. فصول پنجم و هفتم برنامه پنج ساله چهارم توسعه کشور ایران هم به ترتیب به تاکید بر حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی پرداخته است که نشان از رویکرد کشور عزیزمان به سمت الزامات توسعه یافتگی است(۱).
۲-۳- ضرورت یکپارچگی و هماهنگی سه موضوع بهداشت، ایمنی و محیط زیست
ترکیب یکپارچه بهداشت، ایمنی و محیط زیست(HSE) از عوامل ساختاری همگون و اثر بخش به شمار رفته و انسان را در ارتباط سنجیده با دیگران و محیط پیرامونی قرار میدهد. چیدمان خردمندانه این سه موضوع، بازتاب فرهنگی و روانشناختی سازندهای نیز در میان افراد جامعه داشته و انگیزه بسیار مناسبی را برای ایجاد رفتار متناسب و در خور حیات طیبه فراهم نموده و تعاملات اجتماعی را در سطح بالایی ارتقا میبخشد. سه موضوع بهداشت، ایمنی و محیطزیست از یک مقولهاند که اثرات متقابل بر هم دارند. هدف غایی هر یک از این سه موضوع حفظ سلامت و زندگی انسان است. از آنجایی که انسان هم جزیی از محیط زیست است، هر عاملی که تهدید کننده سلامت انسان است در نهایت تهدیدی برای محیط زیست به شمار میآید. یکی از ضرورتهای ترکیب این سه موضوع، جلوگیری از کارهای موازی و کاهش هزینههای مربوط میباشد. چرا که نظام مدیریت فراگیر HSE یک رویکرد منظم به کاهش مخاطرات و به حداکثر رساندن فرصتها را ارایه میدهد. در نظر گرفتن توام این سه موضوع، یعنی به کارگیری نیروی کار سالم در یک فضای سالم و با تجهیزات و دستگاههای ایمن و در نتیجه تولید محصولی با کیفیت بیشتر از ویژگیهای این نظام است. ضمن اینکه این سه مقوله اثرات هم افزایی بر یکدیگر دارند، اثر آنها در بهرهوری کار به مراتب بیشتر و گستردهتر میگردد. گرچه بهداشت صنعتی سابقه طولانی در صنعت نفت ایران دارد، ولی هرگز به آن با دید مهندسی نگاه نشده است. وجود این نگاه منجر میشود که بسیاری از عوامل زیانآور (فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و ارگونومیکی) محیط کار توسط متخصصین بهداشت صنعتی با دید پیشگیرانه شناسایی، ارزیابی و کنترل شود تا مواجهه نیروی کار با آنها به حداقل برسد. در حالی که قبلا عمدتا نگاه درمانی یعنی علاج واقعه پس از وقوع به این مساله وجود داشت. نگاه دوم یعنی صرف هزینههای زیاد برای درمان نیروی کار آسیب دیده، افزایش غیبتهای ناشی از بیماریها و آسیبهای شغلی و هزینههای مربوط به پرداخت غرامتها، از دست رفتن نیروهای کاری آموزش دیده و با تجربه و صرف هزینههای اضافی برای آموزش نیروهای کاری جایگزین و اتلاف زمان برای موارد فوق. هنگامی که سه مقوله بهداشت، ایمنی و محیط زیست تحت یک مدیریت و یک نظام واحد برنامهریزی میشوند، اثرات هم افزایی آن به مراتب بیشتر میشود. پس از جنگ جهانی دوم و با تشکیل دپارتمان انرژی آمریکا بحث تلفیق این سه موضوع مطرح گردید. البته بحث ایمنی از ابتدای انقلاب صنعتی شکل گرفته است و در طول زمان بحث بهداشت نیز اضافه شده و انجمنها و سازمانهای غیر دولتی زیادی در این زمینه شکل گرفته است، نظیر انجمن فلزی که در انگلستان تشکیل شد و به وقایعی نظیر ریزش معادن و صدمات ناشی از کار طاقت فرسا در معادن توجه نمود. مساله محیط زیست هم در دهههای اخیر به دو مساله قبل اضافه شده است. در دو دهه اخیر شاهد طرح هماهنگ این سه موضوع به طور وسیع در سطح جهان هستیم. امروزه بسیاری از شرکتهای دنیا بر این باورند که توجه بیش از پیش به مقوله HSE، باعث موفقیتهای چشمگیری در امر تولید میگردد؛ چرا که با بهکارگیری مدیریت یکپارچه HSE میتوان بسیاری از مشکلات و هزینهها را از بین برد و سطح بالاتری از کیفیت را تجربه نمود. بر اساس تجارب صنعتی در کشورهای توسعه یافته، همواره باید این نکته را به خاطر داشت که پیادهسازی HSE در یک جامعه نشانه تمدن و سطح فرهنگ مردم جامعه میباشد(۲و۳).
۱-۲-۳- اهمیت بهداشت صنعتی
با توجه به نقش محوری سلامت در مبحث HSE لازم است در این قسمت به تبیین اهمیت بهداشت صنعتی پرداخته شود. در برنامهریزیهای توسعهای، رابطه سلامتی و توسعه پایدار به نحو جدی مورد توجه قرار گرفته و در برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران نیز این موضوع در فصل هفتم (مواد ۸۵ و ۸۹) در راستای کاهش مخاطرات تهدید کننده سلامتی در محیط کار، تدوین مقررات و دستورالعملهای لازم HSE مورد تاکید واقع شده است. زیرا وضعیت بهداشتی انسان، تاثیری عمیق بر عملکرد وی دارد و مانند ابزاری مهم برای دستیابی به بالاترین حد بهرهوری تلقی میشود. امروزه همه کشورهای پیشرفته و در حال توسعه به این نکته واقفند که سلامتی ضامن دستیابی به توسعه پایدار و همه جانبه است. این رویکرد علاوه بر مقابله با بیماری و آسیب، به زمینههای گسترده سعادت و رفاه زندگی و محیط کار میپردازد و معنای عملی آن، در آمیخته شدن تولید اقتصادی با ایجاد سطح زندگی و کار مناسب و تعالی یافته است. بنابراین توسعه صنعتی مناسب و مردمگرا، منتج به سلامتی است و برعکس. اما در توسعه بیرویه و ناپایدار اقتصادی، سلامت افراد، ایمنی و محیط زیست به شدت تهدید میشوند. به همین دلیل نیز ایجاد تعادل میان «طبیعت و جامعه» با «توسعه صنعتی و اقتصادی» ضروری است. آنچه گفته شد، ضرورت رویکرد نوین به بهداشت حرفهای، به ویژه در چهارچوب سیستم یکپارچه HSE را دو چندان ساخته است. همانگونه که در مقاوله نامه شماره ۱۵۵ کنفرانس بینالمللی کار(ILO) آمده است، هر سازمان باید یک سیاست منسجم و روشن راجع به بهداشت حرفهای و ایمنی تنظیم، اجرا و به صورت ادواری بازبینی کند. این رویکرد تمامی عناصر شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی محیط کار و کلیه فرآیندهای کار اعم از روابط میان عناصر مادی و اشخاصی که در محیط، کار میکنند، آسیبها و حوادث مختلف، آموزشهای بهداشت و ایمنی، ارتباط و همکاری در سطوح گروههای کاری و شرکت، حمایت از کارگران و حتی جوامع در ارتباط را در بر میگیرد. بر مبنای همین نگرش نیز موسساتی همچون انجمن بهداشت صنعتی آمریکا(AIHA) ، «بهداشت حرفه ای» را چنین تعریف میکنند: «علم و فنی که تلاش خود را وقف شناسایی، ارزیابی و مهار آن دسته از عوامل و فشارهای ناشی از محیط کار کرده است که ممکن است موجب بیماری و نارسایی در بهداشت و سلامت و ایجاد ناراحتیهای عمده و عدم کارایی در میان کارگران و شهروندان شود». روشن است که بهرهگیری از عوامل انسانی با انگیزه و کار آزموده، برخورداری از وسایل و تجهیزات اندازهگیری عوامل زیانآور، برنامهریزی دقیق و پشتیبانی شده از سوی مدیریت سازمان و هماهنگی با بخشهای مختلف، تاثیر همافزایی بر بهبود و تسریع در ایجاد محیط سالم کار خواهد داشت و فرهنگسازی مناسب، زمینهساز اصلی موفقیت است(۴و ۵).
۳-۳- عوامل موثر در موفقیت مدیریت HSE
یک سیستم مدیریت HSE در محیطهای صنعتی زمانی میتواند به طور موثر اجرا شود و به اهداف خود برسد که سبب جلوگیری از بروز حوادث، کاهش خسارات مالی و صدمات جانی، حفظ منابع و محیط زیست و افزایش بازده کاری گردد و به عوامل اثرگذاری همچون تعهد مدیریت ارشد، مسوولیتپذیری مدیریت و کارکنان، مشارکت کارکنان، شناسایی و کنترل خطرات، تحقیق در مورد حوادث، آموزش و ارزیابی دورهای سیستم، توجه کافی نماید(۶و ۷).
۴-۳ پیادهسازی فرهنگ HSE
به منظور تقویت تیم مدیریت HSE میبایستی در امر فرهنگسازی آن نیز تلاش نمود زیرا ایجاد فرهنگ و تصویری صحیح از آن باعث سهولت بیشتر در پیادهسازی و کارایی بیشتر در اجرای آن میشود. بر اساس تجارب به دست آمده از HSE شرکتهای نفتی دنیا، به منظور پیادهسازی فرهنگ HSE در یک سازمان میبایستی موارد ذیل را مورد نظر قرار داد:
الف) تعریف دیدگاههای استراتژیک:
- به منظور دستیابی به کسب و کاری پایدار، باید به کلیه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی تولید توجه شود.
- HSE باید به عنوان ارزشی خاص در سازمان در کنار مسایلی همچون کیفیت، برنامهریزی و … قرار گیرد.
- باید به این مساله اعتقاد داشت که میتوان از کلیه حوادث و بیماریهای شغلی پیشگیری نمود.
- یک تغییر فرهنگی خاص در رابطه با HSE در ردههای بالایی و پایینی سازمان صورت پذیرد.
ب) تعریف عملکرد HSE در طول زمان: با داشتن دیدگاههای فوق میتوان عملکرد آن را به صورت الزام قانونی، اشتیاق درونی و تعهد پیشبینی نمود.
ج) تعریف پایههای سیستم مدیریت HSE به لحاظ فرهنگی
- تعهد آشکار مدیران از طرق ذیل:
- نظارت مستقیم
- تشویق کارکنان
- داشتن ارتباط مستقیم با کارکنان و گفتگو درباره مسایل HSE
- ایجاد سیستم جمعآوری پیشنهادها و نظرات کارکنان درباره HSE
- مدیریت انحرافات: انحرافات کوچک باعث بروز حوادث بزرگ میگردند، لذا می بایست با تحقیق و بررسی علمی صحیح، ریشه حوادث را کشف و از بین برد و نیز از بروز آنان در آینده پیشگیری کرد. برای این منظور باید از ابزارهای ذیل بهره جست:
– سیستم ثبت دایمی رویدادها
– برگزاری دورههای آموزشی خاص( به منظور کاهش اشتباهات کارکنان)
– برگزاری دورههای آموزشی خاص برای پیمانکاران
– مسوولیت مستقیم: مدیران باید مسوولیت مستقیم حوادثی که در زمینه HSE به وقوع میپیوندد را پذیرفته و خود را در قبال آن مسوول بدانند. بدین منظور میباید مدیران دست به اجرای فعالیتهای زیر بزنند:
- تشکیل کمیتههای مختلف HSE
- به محض بروز حادثه به سرعت در محل وقوع آن حضور یابند.
- ایجاد سیستمی برای دسترسی کارکنان به یافتههای کمیتههای HSE در باب علل حوادث، برای درس گرفتن از تجربیات گذشته
- تمرکز بر ارتقای رفتار کارکنان به سمت رفتارهای بی خطر و بدون اشتباه
د) تعریف شاخصهای کمیسازی فرهنگ رفتاری کارکنان در زمینه HSE . (8و۹)
۵-۳- توجه به HSE پیمانکاران
تجربه سالیان دراز مدیران اجرایی کشور حکایت از آن دارد که در اجرای پروژههای عظیم نظیر ساخت پالایشگاههای نفت و گاز مهمترین عاملی که میتواند به انتقال و ارتقای فنآوری ملی منجر شود، حمایت از ایجاد و تقویت شرکتهای پیمانکار جامع یا عمومی در کشور است؛ شرکتهایی که بتوانند اجرای یک طرح بزرگ را به طور کامل بر عهده گیرند و با انتخاب مهندسین مشاور معتبر نسبت به انجام خدمات مهندسی طرح اقدام کنند و در صورت لزوم طرح را به اجزای قابل تفکیک تقسیم کرده، با انتخاب پیمانکاران فرعی نسبت به خرید تجهیزات و نصب و راه اندازی آنها همت گمارند و بتوانند هماهنگی لازم را بین پیمانکاران فرعی ایجاد کنند و با نظارت مهندسی و کنترل پروژه، مسوولیت کیفیت کار و عملکرد مناسب طرح و زمانبندی و هزینه نهایی آن را نیز بپذیرند. در صنعت نفت و گاز با رشد روز افزون تکنولوژی، همواره با افزایش خطرات و ریسکهای ناشی از کار مواجه هستیم. کنترل این خطرات نیازمند نوعی سیستم مدیریتی است که منجر به کاهش این خطرات و حصول اطمینان از افزایش ایمنی، رفاه پرسنل و همچنین حفاظت از محیط زیست میگردد. از آنجایی که مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست از موارد کلیدی و بسیار مهم در اجرای پروژههای نفت و گاز میباشد، لذا لازم است تا با رعایت انضباطهای HSE در سازمانهای پیمانکاری نقش مهمی در کاهش ریسکها و خطرات کاری و در نتیجه آن ارتقای HSEMS کشور ایفا نمود. این در حالی است که امروزه شرکتهای پیمانکار بینالمللی، مدیریت اعمال شده HSE و چگونگی عملکرد در این زمینه را به عنوان یکی از مهمترین شاخصهای بازاریابی جهانی میدانند و همواره برای بهبود وضعیت مدیریت HSEموجود و ارتقای آن میکوشند تا آمار و اطلاعات مدیریت اعمال شده به مشتری (کارفرما) نشان دهد تا در بخش HSE، سیستماتیک اندیشیدن و عمل کردن هدف نهایی است. سازمانها هر ساله با میلیاردها دلار خسارات انسانی، تجهیزاتی و حیثیتی به علت حوادث و بیماری های ناشی از کار و رفع آلودگیهای زیست محیطی ناشی از فعالیتهای خود مواجه میباشند. این خسارات از موانع مهم توسعه محسوب میشوند و لذا منطقی است که مدیریت سازمانها به موازات توجه به سایر جنبههای مدیریتی از قبیل کیفیت، اقتصادی و مالی، تکنولوژی و تولیدی، مدیریت در جنبههای بهداشت حرفهای، ایمنی و محیط زیستی شرکت خود به ویژه پیمانکاران را نیز مد نظر داشته باشند؛ چرا که بهبود در عملکرد کلی سازمان بدون پرداختن به این جبنهها امکانپذیر نمیباشد(۱۰و۱۱).
۶-۳- HSE در شرکتهای نفت و گاز خارجی
همانطور که قبلا اشاره شد، موضوع HSE در شرکتهای نفت و گاز دنیا از اولویت های مهم میباشد، لذا در اینجا سعی شد تا به دنبال موارد ذکر شده در فوق، به منظور تاکید بیشتر بر اهمیت HSE در صنعت نفت و گاز به تشریح وضعیت این مقوله در برخی از شرکت های خارجی پرداخته میشود:
شرکت STATOIL:
استات اویل یک شرکت نفت و گاز در سطح بینالمللی است. در ۳۱ کشور حضور دارد که از این میان در ۱۵ کشور به اکتشاف و تولید میپردازد. شعار همیشگی این شرکت «کسب و کار استات اویل هیچ گونه آسیب، حادثه و ضرری برای افراد و محیط زیست نخواهد داشت» میباشد که الزامات ذیل را در پی داشته است:
- به خوبی برنامهریزی کند، ارزیابی در طول روند کار داشته باشد و برای کار کردن به شکل ایمن، وقت صرف کند.
- در جهت رضایت شغلی و محیط کاری مناسب، سرمایه گذاری نماید.
- به راه حلهای ریشهای بیاندیشد.
- برای استانداردهای بالای عملیاتی HSE تسهیلات جدید طراحی کند.
- همیشه در پی بهتر انجام دادن کارها باشد.
سیستم مدیریت HSE شرکت بر پایه چهارعنصر برنامه، اجرا، بررسی و بهبود است. خط مشی HSE آن عبارت است از: تمام هدف HSE عدم بروز آسیب، سانحه و ضرر برای انسانها و محیط زیست است. در استات اویل HSE یک مسوولیت مستقیم مدیریت است. سرمایهگذاری بر روی سلامتی، ایمنی و محیط زیست از اولویت بالایی برخوردار است. وجود رابطه نزدیک بین عملکرد خوب HSE و نتایج مالی یک شرکت، به اثبات رسیده است. ایجاد یک شرکت نفت و گاز بینالمللی در کلاس جهانی مستلزم آن است که در زمره پیشروترین اجراکنندگان بهداشت، ایمنی و محیط زیست باشد. به اعتقاد مدیران شرکت، اگر مسوولیتهای HSE به شکل جدی به عهده گرفته نشود، مشروعیت و رقابت را از دست خواهند داد(۸).
شرکت TOTAL:
تضمین ایمنی کارگران، کاهش اثرات زیست محیطی و مشارکت با انجمنهای حفاظت از محیط زیست از جمله اولویتهای توسعهای این شرکت میباشند. شرکت توتال میکوشد تا سطح آگاهی ایمنی را در تمام پروژههای خود ارتقا دهد. در سال ۲۰۰۳در منطقه پارس جنوبی ، ۶۰۰۰ جلسه تمرین و آموزش سازمان دهی گردید تا اطمینان حاصل شود که استانداردهای بینالمللی ایمنی در کلیه پروژهها رعایت میشود. این اقدامات منجر به ۶۲ درصد کاهش در اتلاف وقت ناشی از حوادث (LTA) گردید. خط مشی HSE شرکت نفتی TOTAL شامل ۱۲ ماده اصلی میباشد که حفظ بهداشت، ارزیابی و مدیریت ریسک، احترام به محیط زیست و مقوله پیمانکاران و صلاحیت و آموزش کارکنان و آنالیز حوادث و ممیزیها و بازرسیها از جمله این مواد میباشند. این شرکت در کلیه پروژههای خود مدیریت محیط زیست، آمادگی محل، پیشگیری از آلودگی منطقه، احیای محل را رعایت و اعمال نموده است. توتال تلاش میکند تا منابع طبیعی را به طور منطقی مدیریت نماید و تنوع زیستی را برای نسلهای آینده نگهدارد و در سرتاسر دنیا توسعه یابد. این شرکت به طور مداوم کار میکند تا سطح آگاهی HSE را نه تنها در بین پرسنل توتال بلکه در بین شرکا و پیمانکاران نیز افزایش دهد(۱۲).
شرکتهای نفت و گاز نروژ:
وزارت کار نروژ، لایحهای را در مورد بهداشت، ایمنی و محیط زیست در صنعت نفت و گاز این کشور ارایه نموده که بر اساس آن، هیات تحقیقات نروژ یک برنامه تحقیق توسعه ۵ ساله را با هدف ایجاد ظرفیت در زمینه HSE در صنعت نفت و گاز در سال ۲۰۰۲ آغاز کرد. تمرکز این لایحه بر روی روشها و ابزارهای مدیریت HSE، بهداشت و محیط کار و مدیریت خبره در زمینه HSE و ریسک میباشد. برنامه فعلی HSE بر مبنای موارد ذیل استوار است:
- همکاری بین متخصصین نروژی و موسسات آموزشی
- همکاری بین پروژههای تحقیقاتی
- همگامی با توسعه تکنولوژی
استراتژی فعلی HSE:
- هماهنگی با مفهوم HSE در برنامهریزی صنعت، پشتیبانی، تصمیمگیری و عملیات
- کمک به بهبود فرهنگ HSE میان شرکای نفت و گاز
- ایجاد محیطی متعادل برای کارکنان و تلاش برای سودآوری بیشتر
- ایجاد درک واقعی از فواید سرمایهگذاری در فعالیتهای HSE
- تقویت فعالیتهای آموزشی مرتبط با HSE
- درگیر ساختن دانشگاهیان و کاربران شرکتها با پروژههای تحقیق و توسعه(R&D) در زمینه HSE .(3)
۴- نتیجهگیری
امروز، همه کشورها به این نتیجه رسیدهاند که برای نیل به توسعه پایدار، سلامتی انسان، جامعه و محیط زیست باید در صدر اولویتها قرار گیرد. خوشبختانه اختصاص فصول پنجم و هفتم برنامه پنج ساله چهارم توسعه کشور ایران به حفاظت از محیط زیست و ارتقای سلامت و بهبود کیفیت زندگی، نیز نشان از رویکرد کشور به سمت مقوله HSE میباشد. لازم است که در جریان توسعه اقتصادی، به منظور دستیابی به توسعه پایدار و سالم، میان سلامتی و بهداشت حرفهای تعادل ایجاد شود و این امر در فرآیند برنامهریزی توسعه کشور، بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. باید همواره به خاطر داشت که سه مقوله بهداشت، ایمنی و محیط زیست اثرات هم افزایی بر یکدیگر دارند و اثر همزمان آنها در بهرهوری کار به مراتب بیشتر و گستردهتر میگردد. در جهان نیز پس از جنگ جهانی دوم بحث تلفیق این سه موضوع مطرح شده است و تاکنون به طور جدی بر اساس آن عمل شده است، به طوری که پیادهسازی یکپارچه HSE در یک جامعه، نشانه تمدن و سطح فرهنگ مردم جامعه تلقی میشود. فقدان هریک از آنها میتواند تاثیر منفی بر انسجام این نظام مدیریتی یکپارچه داشته باشد. با توجه به نقش محوری سلامت در مبحث HSE و اینکه هدف عالی هر یک از این سه موضوع حفظ سلامت و زندگی انسان است، توجه جدیتر به حوزه بهداشت طلبیده میشود. یک سیستم مدیریت HSE در محیطهای صنعتی زمانی میتواند به طور موثر به اهداف خود برسد که سبب جلوگیری از بروز حوادث، کاهش خسارات مالی و صدمات جانی، حفظ منابع و محیط زیست و افزایش بازده کاری گردد. به همین دلیل لازم است که ریسکهای تهدید کننده افراد، محیط زیست و اموال به طور سیستماتیک شناسایی و ارزیابی گردد و اقدامات کاهش دهنده آنها اجرا شود؛ لازم است که هرگونه اقدامی در راستای صیانت از بهداشت و سلامت جسمانی نیروی کار انجام شود. ریسکهای بهداشتی بهطور سیستماتیک ارزیابی گردد تا تدابیر مناسبی در پیش گرفته شود. صلاحیت پرسنل به طور مرتب ارزشیابی گردد و به دنبال آن برنامههای آموزشی مناسب تنظیم و اجرا شود. هر نوع حادثه، شبه حادثه یا شرایط ناایمن باید به طور مکتوب گزارش شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و برای پیشگیری از وقوع مجدد آنها عملکرد مناسب صورت پذیرد. تجارب به دست آمده از این آنالیز بهطور سیستماتیک به اطلاع کلیه واحدهای عملیاتی رسانده شود و در آمادگی برای عملیات آینده استفاده شود. در هر فعالیتی اجرای خطمشی HSE به طور دورهای کنترل شود. در هنگام انجام ممیزیها، بازرسیها و بازنگریهای درون سازمانی لازم است که میزان کارآیی HSE نیز ارزیابی شود. به منظور پیادهسازی فرهنگ HSE در یک سازمان باید برای آن ارزش خاصی را تعیین نمود، تعهد مدیران را تقویت نمود و دورههای آموزشی مناسبی را برای کلیه سطوح سازمانی برگزار نمود. با توجه به نقش کلیدی پیمانکاران در انجام عملیات صنایع نفت و گاز کشور، منطقی است که مدیران شرکتها، به موازات توجه به سایر جنبههای مدیریتی از قبیل کیفیت، اقتصاد، تکنولوژی و تولید، مدیریت در جنبههای بهداشت حرفهای، ایمنی و محیط زیستی شرکت خود به ویژه پیمانکاران را نیز مد نظر داشته باشند. ارزشیابی و انتخاب پیمانکاران و کارپردازان میبایستی برحسب کارآیی آنها در زمینه HSE اکتشاف و تولید صورت پذیرد. لازم است که مسوولیتهای آنها در زمینه HSE به طور واضح در قراردادها تبیین گردد. زیرا بهبود در عملکرد کلی سازمان بدون پرداختن به این جنبهها امکانپذیر نمیباشد. بررسی تجارب شرکتهای نفتی موفق دنیا نشان میدهد که سرمایهگذاری بر روی سلامتی، ایمنی و محیط زیست از اولویت بالایی برخوردار است و مساله محیط زیست یکی از نگرانیهای دایمی در اکتشاف و تولید کلیه سطوح سازمان میباشد. امید است که با اجرای کامل خط مشی HSE توسط سازمانها و پیادهسازی فرهنگ غنی HSE توسط مدیران و کارشناسان این حوزه، در آیندهای نزدیک شاهد شکوفایی و بهرهوری هر چه بیشتر مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست صنایع نفت و گاز ایران و سایر صنایع میهن عزیزمان باشیم.
مراجع
۱- سلامت و بهداشت کار، نشریه راهبرد HSE، سال اول، شماره۶، ۱۳۸۵
۲- Developing your safety & Health program-OSHA HSE in the petroleum sector, www.nohsc.com
۴- زهرا بهنودی،” بهداشت و توسعه اقتصادی و اجتماعی”، چاپ اول، تهران: تحفه بشری
۶- راهنمای استقرار و توسعه نظام مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست وزارت نفت
به نقل از کنفرانس رهبری و فرهنگ، کالگاری، ۳۱- ۲۹ مارس ۲۰۰۴
۸- آیین نامه های حفاظت و بهداشت کار، موسسه کار و تامین اجتماعی، ۱۳۸۱
۹- امیررضا البرز، مدیریت ریسک بیمه و تاسیسات فلات قاره، فصلنامه سیستم مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست، ۱۳۸۳
۱۰- www.total .com